Marian Smoluchowski

Genialny polski fizyk, zmarł 5 września 1917 roku mając zaledwie 45 lat. Był jednym z  najwybitniejszych uczonych przełomu XIX i XX wieku. Już od najmłodszych lat wykazywał niezwykłe zdolności. Ukończył z najwyższym wyróżnieniem Uniwersytet Wiedeński. Uzyskane w  Wiedniu prawo wykładania przeniósł do Lwowa uzasadniając to m.in. możliwością wykładania po polsku.  W wieku 28 lat objął stanowisko profesora nadzwyczajnego fizyki teoretycznej Uniwersytetu Lwowskiego, a mając 31 lat  stanowisko profesora zwyczajnego. Był wtedy najmłodszym profesorem na terenie  Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Na cztery lata przed śmiercią przeniósł się do Krakowa  na Uniwersytet Jagielloński.

Marian Smoluchowski był jednym ze współtwórców kinetycznej teorii materii.  W 1904 roku, wbrew powszechnie obowiązującej opinii,  przedstawił argumenty potwierdzające możliwość obserwacji fluktuacji wielkości fizycznych spowodowanych ziarnistą strukturą materii. Na tej podstawie wyjaśnił (wraz z Albertem Einsteinem) zjawisko ruchów Browna. Wyjaśnienie to przyczyniło się do ostatecznego zaakceptowania przez społeczność naukową realnego istnienie atomów. Wprowadzenie wspomnianych fluktuacji pozwoliło mu także na wyjaśnienie tajemniczego zjawiska opalescencji krytycznej, a również na udzielenie (wspólnie z A. Einsteinem) prawidłowej odpowiedzi na pytanie - „Dlaczego niebo ma kolor niebieski?”.

Marian Smoluchowski należał do grona prekursorów wykorzystania teorii probabilistycznej i procesów losowych jako narzędzia do opisu zjawisk fizycznych. Obecnie autorzy monografii  odnoszących się do fizyki zjawisk w nanoskali  mają spore trudności z nazewnictwem, ponieważ większość używanych przez nich równań opisujących transport dyfuzyjny powinno być opatrzone jego nazwiskiem (vide np. równanie Smoluchowskiego-Fokker’a-Planck’a, a nie Fokker’a-Planck’a).

Trzy nagrody Nobla, nadane w pierwszej połowie XX wieku związane były ściśle z osiągnięciami Mariana Smoluchowskiego:  w 1926 otrzymał ją R.A. Zsigmondy (z chemii), a w 1927 roku J.B. Perrin (fizyka) i T. Svedberg (chemia).

Można przypuszczać, że gdyby nie przedwczesna śmierć, również Marian Smoluchowski otrzymałby tę Nagrodę za prace teoretyczne dotyczące koloidów.

Po śmierci Mariana Smoluchowskiego wielu znakomitych uczonych opublikowało o nim wspomnienia. Pierwszym z nich był Albert Einstein, który swój artykuł  podsumował stwierdzeniem: „Zbyt wcześnie przeciął los jego natchnioną działalność jako badacza i nauczyciela … dzierżmy wysoko jego wzór i dzieło”.

Warto na koniec jeszcze dodać, że Marian Smoluchowski wraz z bratem Tadeuszem należał do czołówki alpinistów europejskich. Za swoje osiągnięcia na tym polu był wielokrotnie nagradzany.

Notatka przygotowana przez prof. Bogdana Cichockiego, Uniwersytet Warszawski, Instytut Fizyki Teoretycznej